PERBANDINGAN PENGUCAPAN BAHASA ACEH DENGAN BAHASA INDONESIA
Dalam mempelajari atau membaca bacaan dalam bahasa Aceh, perlu kita perhatikan bahwa dalam bahasa Aceh terdapat beberapa bunyi vokal yang tidak kita temui dalam tata bunyi bahasa Indonesia. Namun demikian bunyi-bunyi vokal itu bersamaan atau hampir bersamaan dengan bunyi vokal yang terdapat dalam bahasa lain. Bunyi-bunyi vokal dimaksud adalah sebagai berikut :
A. Perbandingan pengucapan Vokal Tunggal Bahasa Aceh dengan Bahasa lain:
- ö – Seperti dalam kata: böh (mengisi, memasang) gadöh (lalai) dan lain-lain. Dalam bahasa Indonesia bunyi vokal seperti ini hanya dapat disamakan dengan vokal o yang terdapat dalam kata: julo-julo, apolo. Sedangkan tanda diakritik tidak digunakan pada vokal o bahasa Indonesia.
- o – Seperti dalam kata: boh (membuang), gadoh (hilang) dan lain-lain. Bunyi vokal ini pun tidak terdapat dalam bahasa Indonesia, tetapi sama dengan bunyi ö dalam kata: rengo (mendengar), wor (terbang) dalam bahasa Jawa Kuno. Bunyi vocal ini hampir sama pula dengan bunyi vokal ö dalam kata: schon (cantik), horen (mendengar) dalam bahasa Jerman.
- ‘o – Seperti dalam kata: kh’ob (bau busuk), sy’ob (getik). Bunyi vocal ini juga tidak terdapat dalam bahasa Indonesia, tetapi sama bunyinya dengan bunyi vokal o dalam kata: maison (rumah) dalam bahasa Perancis.
- ‘è – Seperti dalam kata: ‘èt (pendek), pa’è (tokek). Bunyi vocal ini tidak terdapat dalam bahasa Indonesia. Tetapi sama dengan vokal i dalam kata: pain (roti) dalam bahasa Perancis.
- ‘a – Seperti dalam kata: ‘ab (suap), s’ah (bisik) dan lain-lain. Bunyi ini juga tidak terdapat dalam bahasa Indonesia, tetapi hampir sama dengan bunyi konsonan sengau ain dalam kata: ‘alamun (dunia) dalam bahasa Arab.
- ‘i – Seperti dalam kata: meu’i’i (suara tangis), Ita-‘lt’o (bekerja lambat). Bunyi vokal ini dalam bentuk tulisan tidak terdapat dalam bahasa Indonesia, tetapi hampir sama ucapannya dengan bunyi ain dalam kata: ‘isyaun (sore) dalam bahasa Arab.
- ‘u – Seperti dalam kata: on’u (belarak), ‘am’um (bunyi bertumbangan) dan lain-lain. Dalam bahasa Indonesia bunyi ini pun tidak kita dapati, tetapi bunyi ini hampir sama dengan bunyi konsonan: ‘u dalam kata: ‘umron (umur) dalam bahasa Arab.
- eu – Seperti dalam kata: peukan (pasar), areuta (harta) dan lainlain. Vokal ini pun tidak terdapat dalam bahasa Indonesia, tetapi sama dengan bunyi vokal eu dalam kata: baheula’ (dahulu) dalam bahasa Sunda.
- è – Seperti dalam kata: gulè (gulai, sayuran), pèh (pukul) dan lain-lain. Dalam bahasa Indonesia bunyi vokal seperti ini hanya dapat disamakan dengan vokal e yang terdapat kata: elok, Sedangkan tanda diakritik tidak digunaan pada vokai e bahasa Indonesia.
- é – Seperti dalam kata: gulé (menggulingkan), pén (menggelek, menggiling). Dalam bahasa Indonesia bunyi vokal ini dapat disamakan dengan vokal e yang terdapat dalam kata: geser, Sedangkan tanda diakritik seperti disebutkan di atas, tidak digunakan pada vokal e bahasa Indonesia.
B. Perbandingan pengucapan Vokal Rangkap Bahasa Aceh dengan Bahasa Indonesia
- èe – Seperti dalam kata: teubèe (tebu), kayèe (kayu) dan lain-lain. Bunyi vokal rangkap seperti ini tidak terdapat dalam bahasa Indonesia, tetapi bunyi e pada èe bertugas sebagai perpanjangan dan diucapkan hampn sama dengan
- eue- Seperti dalam kata: eue (lapang, mandul), keubeue (kerbau) dan lain-lain. Bunyi vokal ini pun tidak terdapat dalam bahasa Indonesia, tetapi bunyi e kedua pada eue berfungsi atau bertugas sebagai perpanjangan dan diucapkan hampir sama dengan
- ie – Seperti dalam kata: ie (air), mie (kucing) dan lain-lain. Vokal rangkap ini juga tidak terdapat dalam bahasa Indonesia, tetapi bunyi e pada ie berfungsi sama dengan bunyi e tersebut di atas yaitu diucapkan seperti bunyi
- ue – Seperti dalam kata: yue (suruh), sue (ampas), Bunyi ini pun tidak terdapat dalam bahasa Indonesia, tetapi bunyi e berfungsi sebagai perpanjangan dan diucapkan seperti bunyi konsonan Bunyi ini hampir sama ucapannya dengan bunyi u dalam kata: poor (miskin) dalam bahasa Inggens.
- ui – Seperti dalam kata: bui (babi), phui (ringan). Bunyi bahasa ini tidak terdapat dalam bahasa Indonesia, tetapi bunyi i diucapkan seperti: Bunyi bahasa ini sama ucapannya dengan uy dalam kata: tuluy (menembus), tamuy (tamu) dalam bahasa Jawa Kuno.
- ói – Seperti dalam kata: bhói (kue bolu), tumpoi (tumpul) dan bunyi bahasa ini pun tidak terdapat dalam bahasa Indonesia. Tetapi bunyi i sesudah ö hampir sama ucapannya dengan y.
- oe – Seperti dalam kata: baroe (kemarin), sagoe (sudut) dan lain-lain. Bunyi bahasa ini tidak terdapat juga dalam bahasa Indonesia, tetapi bunyi e berfungsi sebagai perpanjangan vocal o dan pada akhir kata diucapkan seperti bunyi
- ‘ai – Seperti dalam kata: meuh’ai (mahal). Bunyi bahasa ini tidak terdapat dalam bahasa Indonesia, tetapi bunyi i berfungsi sebagai perpanjangan setelah vokal sengau ‘a dan pada akhir kata bunyi i diucapkan sebagai bunyi y.
- ‘ue – Seperti dalam kata: ‘uet (telan), neuk’uet (mengutip). –Bunyi bahasa ini pun tidak terdapat dalam bahasa Indonesia. Tetapi bunyi e berfungsi sebagai perpanjangan setelah vokal ‘u dan pada akhir kata diucapkan seperti bunyi konsonan w.
- ‘eue Seperti dalam kata: ‘eue (merangkak). Bunyi vokal rangkap ini juga tidak terdapat dalam bahasa Indonesia, tetapi bunyi e berfungsi sebagai perpanjangan setelah vokal sengau ‘eu dan pada akhir kata diucapkan sama dengan konsonan y yang disertai sengau.
- ‘ee – Seperti dalam kata: ‘eerat (aurat), peuna’ee (cari ulah). Vokal rangkap ini pun tidak terdapat dalam bahasa Indonesia, tetapi bunyi e berfungsi sebagai perpanjangan suara setelah vocal sengau ‘e dan pada akhir kata diucapkan seperti y.
- ‘ie – Seperti dalam kata: p’ieb (hirup), ‘iek (kencing), reuh’ieb (peot, rusak). Vokal rangkap ini pun tidak terdapat dalam bahasa Indonesia, tetapi bunyi e berfungsi sebagai perpanjangan suara setelah vokal ‘i dan pada akhir kata diucapkan hampir sama dengan bunyi y yang disertai sengau.
Adapun tanda diakritik yang terdapat pada huruf e dan huruf o adalah berfungsi membedakan bunyi ucapannya. Perbedaan ucapan itu akan menyebabkan perbedaan arti sesuatu kata. Hal inilah yang menyebabkan maka dalam ejaan bahasa Aceh kita dapati tanda aksen aigu dan aksen grave untuk huruf e dan trema (“) untuk huruf o. Selain dari itu ialah untuk membedakan tekanan suara yang rendah dengan tekanan suara yang tinggi yang terdapat pada huruf o, yang juga berfungsi membedakan arti sesuatu kata.
Apabila kita perhatikan contoh-contoh tersebut di atas. kiranya tidak akan timbul kekeliruan dalam pengucapan atau penulisan tanda-tanda tersebut, yakni sering bertukarnya tanda aksen aigu dan aksen grave.
Perbedaan Bunyi Bahasa Aceh dengan Bunyi Bahasa Indonesia
Jika bunyi bahasa bahasa Aceh kita bandingkan dengan bunyi bahasa Indonesia maka terdapatlah perbedaan-perbedaan bunyi bahasa sebagai berikut :
- Vokal rangkap èe dalam bahasa Aceh, kadang-kadang menggantikan bunyi u dalam bahasa Indonesia, misalnya :
- tahu – tahèe, thèe, tu
- kutu – gutèe
- pangku – pangkèe
- guru – gurèe
- tentu – teuntèe
- kayu – kayèe
- batu – batèe
- baju – bajèe
- malu – malèe
- palu – palèe
- asu – asèe
- bulu – bulèe
- jamu – jamèe
- ribu – ribèe, dan lain-lain.
- Bunyi oe bahasa Aceh kadang-kadang menggantikan bunyi i bahasa Indonesia misalnya :
- puteri – putroe
- kemudi – keumudoe
- negeri – nanggroe
- hari – uroe
- kami – kamoe
- jari – jaroe
- puji – pujoe
- kati – katoe
- tuli – tuloe
- laki – lakoe
- ganti – gantoe, dan lain-lain.
- Bunyi eue bahasa Aceh kadang-kadang menggantikan bunyi a pada suku kedua yang mendahului konsonan penutup bahasa Indonesia, misalnya:
- bulan – buleuen
- hutan – uteuen
- layar – layeue
- sandar – sadeue
- salam – saleuem
- atas – ateueh
- orang – ureueng
- alas – aleue
- udang – udeueng
- lintang – linteueng
- cabang – cabeueng, dan lain-lain.
- Bunyi r pada akhir kata bahasa Indonesia, biasanya menjadi hilang dalam bahasa Aceh, misalnya:
- ular – uleue
- kapur – gapu
- sekadar- seukada
- akar – ukheue
- ukur – uko
- layar – layeue
- sabar – saba
- ajar – aja
- alur – alue
- dengar – deungö
- bayar – bayeue. dan lain-lain.
- Bunyi s pada akhir kata bahasa Indonesia, biasanya berubah menjadi bunyi h dalam bahasa Aceh, misalnya:
- habis – abeh
- hangus – angoh
- tipis – lipeh
- gelas – glah
- kapas – gapeueh
- ramas – ramah
- ibus – iböh
- kipas – kipah
- mas – meuh
- beras – breueh
- putus – putóh
- tikus – tiköh
- peras – prah
- nafas – nafah
- balas – balah
- halus – haloh
- keras – kreueh
- harus – haroh
- Kamis – Hameh
- tawas – tawah, dan lain-lain.
- Bunyi d dan t disuarakan dengan menggerakkan ujung lidah pada langit-langit dekat akar gigi atas.
- Bunyi d yang terdapat pada akhir kata bahasa Indonesia menjadi bunyi t dalam bahasa Aceh, misalnya: Ahad menjadi Aleuhat (hari Minggu) dalam bahasa Aceh.
- Bunyi p tidak pernah terdapat pada akhir kata, sehingga bunyi p yang terdapat pada akhir kata bahasa Indonesia menjadi b dalam bahasa Aceh, hadap, asap dan lain-lain, menjadi hadab, asab dalam bahasa Aceh.
- Di dalam bahasa Aceh terdapat konsonan gabung (cluster) baik pada Suku pertama maupun pada suku kedua, misalnya :
Pada suku pertama :
- dhoe = dahi
- kha = berani
- broh = sampah
- glang = cacing
- pha = paha
- cheue = teduh, dan lain-lain.
Pada Suku kedua :
- atra = harta
- jakhab = terkam
- geundrang = genderang
- ablak = sejenis hiasan
- subra = riuh rendah
- gancheb = kuncikan, dan lain-lain.
DAFTAR PUSTAKA
- Himpunan Hadih Maja oleh Hasyim M.K. Cs. Diterbitkan oleh Dinas Pendidikan dan Kebudayaan Propinsi Daerah Istimewa Aceh di Banda Aceh pada tahun 1969;
- Peribahasa Aceh disusun oleh Hasyim M.K. Cs. Diterbitkan oleh Dinas Pendidikan dan Kebudayaan Daerah Istimewa Aceh di Banda Aceh pada tahun 1977;
- BAHASA ACEH ditulis oleh Drs. Budiman Sulaiman diterbitkan oleh Pustaka Faraby di Banda Aceh pada tahun 1978.
Artikel-artikel tentang Aceh:
- MENGUNJUNGI PAMERAN BATU NISAN ACEH SEBAGAI WARISAN BUDAYA ISLAM DI ASIA TENGGARA 15 MEI 2017;
- KESULTANAN ACEH NEGARA BERDAULAT PERTAMA YANG MENGAKUI KEMERDEKAAN REPUBLIK BELANDA DARI KERAJAAN SPANYOL DI TAHUN 1602 18 MEI 2017;
- SYARIAT ISLAM SIAPA TAKUT 6 JUNI 2017;
- SENJA DI MALAKA 14 JUNI 2017;
- KRITIK KEPADA SULTAN ISKANDAR MUDA 4 JULI 2017;
- HIKAYAT SUKU MANTE 5 JULI 2017;
- TEUKU NYAK MAKAM, PAHLAWAN ACEH TANPA KEPALA 30 JULI 2017;
- ASAL MUASAL BUDAYA KOPI DI ACEH 1 AGUSTUS 2017;
- MUSIBAH TENGGELAMNYA KMP GURITA 6 AGUSTUS 2017;
- PERANG ACEH, KISAH KEGAGALAN SNOUCK HURGRONJE 7 AGUSTUS 2017;
- ACEH DI MATA KOLONIALIS 8 AGUSTUS 2017;
- MELUKIS SEJARAH 10 AGUSTUS 2017;
- NASIHAT-NASIHAT C. SNOUCK HURGRONJE SEMASA KEPEGAWAIANNYA KEPADA PEMERINTAH HINDIA BELANDA 1889-1936 14 AGUSTUS 2017;
- ACEH SEPANJANG ABAD 16 AGUSTUS 2017;
- PERANG DI JALAN ALLAH 30 AGUSTUS 2017;
- ACEH DAERAH MODAL 7 SEPTEMBER 2017;
- 59 TAHUN ACEH MERDEKA DI BAWAH PEMERINTAHAN RATU 12 SEPTEMBER 2017;
- KERAJAAN ACEH PADA JAMAN SULTAN ISKANDAR MUDA (1609-1636) 13 SEPTEMBER 2017;
- PERISTIWA KEMERDEKAAN DI ACEH 14 SEPTEMBER 2017;
- PASAI DALAM PERJALANAN SEJARAH 17 SEPTEMBER 2017;
- MATA UANG EMAS KERAJAAN-KERAJAAN DI ACEH 19 SEPTEMBER 2017;
- ACEH MENDAKWA 21 SEPTEMBER 2017;
- SEJARAH PARTAI KOMUNIS INDONESIA DI ACEH 21 SEPTEMBER 2017;
- MISI MENCARI MAKAM PARA SULTANAH ACEH 6 OKTOBER 2017;
- BERZIARAH KE MAKAM SULTANAH MALIKAH NAHRASYIYAH 8 OKTOBER 2017;
- EKSPLOITASI SUMBER DAYA ALAM APAKAH BAGUS UNTUK ACEH 15 OKTOBER 2017;
- AROMA MEMIKAT DARI DAPUR ACEH 16 OKTOBER 2017;
- TARIKH ACEH DAN NUSANTARA 29 OKTOBER 2017;
- PEKUBURAN SERDADU BELANDA PEUCUT KHERKHOF DI BANDA ACEH SEBAGAI SAKSI KEDAHSYATAN PERANG ACEH 11 NOVEMBER 2017;
- PEMBERONTAKAN KAUM REPUBLIK KASUS DARUL ISLAM ACEH 17 NOVEMBER 2017;
- TUANKU HASYIM WALI NANGGROE YANG DILUPAKAN SEJARAH 19 NOVEMBER 2017;
- KOPRS MARSOSE SERDADU PRIBUMI PELAYAN RATU BELANDA 8 DESEMBER 2017;
- HIKAYAT-HIKAYAT DARI NEGERI ACEH 16 DESEMBER 2017;
- LEGENDA GAJAH PUTIH SEBAGAI ASAL NAMA KABUPATEN BENER MERIAH; 12 JANUARI 2018;
- SECANGKIR KOPI DARI ACEH; 22 JANUARI 2018;
- ACEH PUNGO (ACEH GILA); 8 FEBRUARI 2018;
- SIAPAKAH ORANG ACEH SEBENARNYA; 6 APRIL 2018;
- ORANG ACEH DALAM SEJARAH SUMATERA; 15 APRIL 2018;
- KETIKA IBNU BATTUTA MELAWAT SAMUDERA PASAI; 16 APRIL 2018;
- KISAH HIDUP LAKSAMANA MALAHAYATI; 18 APRIL 2018;
- PERANAN LEMBAGA TUHA PEUET DALAM MASYARAKAT ACEH PADA MASA LAMPAU; 5 MEI 2018;
- MENYINGKAP MAKNA SYAIR KUTINDHIENG SELAKU MANTRA SIHIR ACEH KUNO; 15 MEI 2018;
- SEJARAH KERAJAAN LAMURI; 24 JUNI 2018;
- KEBIJAKAN POLITIK ISLAM OLEH SNOUCK HURGRONJE SEBAGAI SARAN KEPADA PEMERINTAH HINDIA BELANDA UNTUK MENGHANCURKAN KEKUATAN ISLAM DI INDONESIA; 25 JUNI 2018;
- MASA DEPAN POLITIK DUNIA MELAYU; 28 JULI 2018;
- EDISI KHUSUS SERI PAHLAWAN NASIONAL PRANGKO 100 TAHUN CUT NYAK DHIEN; 8 AGUSTUS 2018;
- MEMOAR PANGLIMA POLEM SEORANG PEJUANG PERINTIS KEMERDEKAAN; 19 SEPTEMBER 2018;
- PUTROE PHANG JULUKAN DARI TENGKU KAMALIAH SEORANG PUTRI KESULTANAN PAHANG; 28 SEPTEMBER 2018;
- TEUKU NYAK ARIEF SEORANG YANG TULEN BERANI DAN LURUS SEBAGAI RENCONG ACEH DI VOLKSRAAD; 17 OKTOBER 2018;
- RINCIAN ISI KANUN MEUKUTA ALAM PERATURAN PERUNDANG-UNDANGAN KESULTANAN ACEH DARUSSALAM YANG DISUSUN PADA MASA PEMERINTAHAN SULTAN ISKANDAR MUDA; 26 OKTOBER 2018;
- CATATAN SEJARAH RANTAI BABI ATAU RANTE BUI DALAM TULISAN YANG DISUSUN KOLONIAL BELANDA; 26 OKTOBER 2018;
- PASUKAN MERIAM NUKUM SANANY SEBUAH PASAK DARI RUMAH GADANG INDONESIA MERDEKA; 4 NOVEMBER 2018;
- PENEMUAN ARCA KEPALA ALALOKITESWARA SEBAGAI JEJAK KEBERADAAN PERADABAN AGAMA BUDHA DI ACEH; 18 NOVEMBER 2018;
- REVOLUSI DESEMBER ’45 DI ACEH ATAU PEMBESMIAN PENKHIANAT TANAH AIR; 6 FEBRUARI 2019;
- LEBURNJA KERATON ATJEH; 11 MARET 2019;
- HADIH MAJA PENGAJARAN SERTA HIBURAN WARISAN LELUHUR; 27 MARET 2019;
- HAME ATAU PANTANGAN ORANG ACEH DARI MASA LAMPAU; 19 JUNI 2019;
- SINGA ATJEH BIOGRAPHI SERI SULTAN ISKANDAR MUDA; 6 AGUSTUS 2019;
- APA SEBAB RAKYAT ACEH SANGGUP BERPERANG PULUHAN TAHUN MELAWAN AGRESSI BELANDA; 17 OKTOBER 2019;
Pingback: BERBAGAI BAHASA DAERAH DI ACEH | Tengkuputeh
Pingback: LOKASI ISTANA KERAJAAN ACEH DULU DAN SEKARANG | Tengkuputeh
Pingback: MEREKONSTRUKSIKAN KEMBALI LETAK ISTANA DARUDDONYA | Tengkuputeh
Pingback: LEGENDA DAN MITOS ASAL USUL PENAMAAN PULAU SABANG, GUNUNG SEULAWAH, PANTAI ALUE NAGA DAN KAWASAN ULEE LHEU | Tengkuputeh
Pingback: LEGENDA DAN MITOS ASAL USUL PENAMAAN PULAU SABANG, GUNUNG SEULAWAH, PANTAI ALUE NAGA DAN KAWASAN ULEE LHEU | Tengkuputeh
Pingback: LEGENDA ASAL MULA GUNUNG GEURUTEE | Tengkuputeh
Untuk membedakan penggunaan vokal e pada kata : le = banyak, dan: reule = hilang, lenyap. Sepertinya bunyi vokal seperti : [le = banyak] tidak dibahas di sini
Pingback: HAMZAH FANSURI PERINTIS SASTRA MELAYU | Tengkuputeh
Pingback: GEREJA PERTAMA DI ACEH | Tengkuputeh
Pingback: PERISTIWA TERBUNUHNYA TEUKU UMAR | Tengkuputeh
Pingback: SISTEM PERPAJAKAN DAN KEUANGAN KERAJAAN ACEH DARUSSALAM | Tengkuputeh
Pingback: SEJARAH KERAJAAN PEDIR (POLI) ATAU NEGERI PIDIE | Tengkuputeh
Pingback: SEJARAH KERAJAAN DAYA (LAMNO) | Tengkuputeh
Pak, ilôn pih teungöh meureunoe basa acèh sit (cit), teungöh lôn peugöt kamôh basa aceh keungui kedroe.. nyang payah dari basa acèh nyoe jeuet lôn kheuen nakeueh [huruf e] nyang töh nyang betôi, lagèe contoh [e ngön é] nyan that payah tapeubeda, meupadum kata mangat meulaen payah.. meu’én ngön meu’en? Töh nyan betôi, nyankeueh hôm, le lom lagèe nyan.